PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ - ĐIỀU DƯỠNG BỆNH THIẾU VITAMIM A VÀ BỆNH KHÔ MẮT Ở TRẺ - NGUYÊN NHÂN - CHẨN ĐOÁN - Trẻ Em – Nhi Khoa – Sơ Sinh

I. NGUYÊN NHÂN BỆNH THIẾU VITAMIN A

Bệnh thiếu vitamin A thường do chế độ ăn thiếu mỡ vì vitamin A là loại vitamin tan trong mỡ, hoặc do rối loạn hấp thụ, ví dụ trong bệnh ỉa chảy kéo dài, hoặc teo đường dẫn mật.

II. TRIỆU CHỨNG BỆNH THIẾU VITAMIN A

1. Triệu chứng đầu tiên là quáng gà, bệnh nhân nhìn không rõ khi thiếu ánh sáng. Khó phát hiện ở trẻ nhỏ < 2 tuổi.
- Khô giác mạc (X₁A) nên trẻ sợ ánh sáng hay nhắm mắt.
- Giác mạc bị mờ do sừng hóa, có vết Bitot (X₁B)
- Giác mạc khô, trong như sương mù (X₂)
- Giác mạc bị hoại tử, mắt bị xẹp (X₃B)
- Sẹo giác mạc (XS)
2. Triệu chứng toàn thân
Chậm lớn, ăn kém.

III. CHẨN ĐOÁN BỆNH THIẾU VITAMIN A

- Dựa vào các triệu chứng ở mắt : quáng gà, khô giác mạc.
- Định lượng vitamin A trong máu: dưới10 microgam.
- Định lượng RBP (retinol binding protein) giảm.
Bình thường 20-30 microgam,

IV. ĐIỀU TRỊ BỆNH THIẾU VITAMIN A

1.chế độ ăn
Ăn nhiều trứng, gan, gấc. Quả gấc có nhiều tiền sinh tố A, rau xanh cần cho ngay trước một trẻ em bị khô giác mạc
2. Cho vitamin A
200.000 đơn vị vitamin A (uống ngày thứ nhất).
200.000 đơn vị vitamin A (uống ngày thứ hai).
Nếu đã khô giác mạc, tiêm retinol palmitate 55mg (100 000 đơn vị vitamin A).

V. PHÒNG BỆNH BỆNH THIẾU VITAMIN A

Cho trẻ ăn chế độ có vitamin A : ăn sữa mẹ, nếu nuôi bằng sữa bò cho uống thêm dầu cá, hoặc quả như gấc,soài, rau xanh..
Hiện nay ta đã phòng bệnh có hiệu quả bằng cách cho trẻ em uống viên vitamin A.

THAM KHẢO THÊM SÁCH ĐIỀU DƯỠNG NHI KHOA

THIẾU VITAMIN A VÀ BỆNH KHÔ MẮT Ở TRẺ EM

Mục tiêu học tập
1.Kể đúng 3 tác dụng cua vitamin A đôi với co thể
2.Trình bày đúng 3 nhóm nguyên nhân và triệu chứng chính của bệnh khô mát do thiêu vitamin A.
3.Lập được kê hoạch chăm sóc bệnh khô mát do thiếu vitamin A.
1.Đại cương về thiếu vitamin A và bệnh khô mắt ở trẻ em
1.1.Tầm quan trọng của bệnh
-Hàng năm, trên thế giới có khoảng 6 đến 7 triệu trẻ em bị mù do thiếu vitamin A.
-Tổ chức Y tế thể giới (WHO) đã đề xướng chương trình phòng chống bệnh khô mắt do thiếu vitamin A.
-Tại Việt Nam, chương trình phòng chống bệnh khô mắt do thiếu vitamin A đã được triển khai trên toàn quốc.
1.2.Nguồn gốc tự nhiên của vitamin A
-Vitamin A có nhiều trong trứng, sữa, thịt, cá.
-Tiền vitamin A có nhiều trong các loại quả có màu vàng, màu đò như: cà chua, cà rốt, bí đỏ, khoai lang, nghệ, đủ đủ, xoài, hồng,... và các loại rau có màu xanh thầm như: rau ngót, rau cải xanh, rau mồng tơi,...
1.3.Tác dụng của vitamin A đối với cơ thể
-Tạo sắc tố võng mạc cần cho hoạt động thị giác,
-Biệt hoá tế bào biểu mô, do đó cần cho sự toàn vẹn của da và nicm mạc.
-Tham gia vào quá trình tạo xương (cùng với vitamin D).
2.Nguyên nhân thiếu vitamin A và bệnh khô mắt ở trẻ
2.1.Chế độ ăn thiếu hụt vitamin A
-Mẹ thiếu sữa.
-Ăn bổ sung thiếu dầu mỡ, rau xanh, quả tươi và đạm động vật.
-Ăn nhân tạo không đúng.
-Thức ăn nấu chín quá khiến cho vitamin A bị phân huỷ hết.
2.2.Trẻ mắc môt số bệnh gây giảm hấp thu vitamin A
-Tiêu chảy kéo dài.
-Giảm men tuỵ.
-Nhiễm ký sinh trùng đường ruột.
2.3.Tăng nhu cầu sử dụng vitamin A
Gặp ở trẻ đang mắc các bệnh tiêu chảy, sởi, nhiễm khuẩn hô hấp,...
3. Triệu chứng thiếu vitamin A và bệnh khô mắt ở trẻ
3.1.Toàn thân
Biểu hiện trẻ chậm lớn, mệt mỏi. da xanh và khồ. tóc khô, dễ rụng, dễ gãy.
3.2.Tại mắt
Tổn thương tiến triển qua 3 giai đoạn theo thứ tự sau:
3.2.1.Quáng gà: là hiện tượng giảm thị lực trong điều kiện thiếu ánh sáng. Đây là triệu chứng sớm nhất của bệnh.
-Biểu hiện: Khi trời chập choạng tối trẻ trở nên nhút nhát, ngồi một chỗ, không dám đùa nghịch, nhìn nhầm, nhận nhầm mẹ; trẻ lớn đi lại khó khăn, hav va vào đồ đặc trong nhà. Giai đoạn này nếu được điều trị và chăm sóc đúng trẻ sẽ khỏi hoàn toàn.
3.2.2.Khô mắt
-Đầu tiên là khô kết mạc mắt: kết mạc nhăn nheo, có nếp gấp, muộn hơn ở góc dưới khe mi của kết mạc đọng lại chất màu kem bông.
-Vệt bitot là dấu hiệu đặc biệt của tổn thương kết mạc do thiếu vitamin A, thường thấy ở kết mạc nhãn cầu, sát rìa giác mạc,
-Khô giác mạc: Biểu hiện trẻ sợ ánh sáng, nhìn hay nheo mắt, giác mạc sần sùi, không bóng, sau đó mờ đục như sương mù, nếu nhiễm khuẩn thêm thì có thể có mủ.
-Giai đoạn này nếu điều trị và chăm sóc đúng, bệnh sẽ hồi phục sau 1 - 2 tuần nhưng để lại dị chứng giảm thị lực.
3.2.3.Loét nhuyễn giác mạc
Là tổn thương nặng không thể phục hồi hoàn toàn. Nếu loét nhẹ và nồng, giác mạc viêm, phù nề, cương tụ; nếu được điều trị kịp thời thì để lại sẹo làm giảm thị lực. Nếu vết loét sâu và rộng, hoại tử giác mạc gây thủng, phòi mống mắt và thủy tinh thể, để lại sẹo dày và gây mù vĩnh viễn.
4.Chăm sóc thiếu vitamin A và bệnh khô mắt ở trẻ
4.1.Nhận định
-Hỏi:
+ Tiền sử dinh dưỡng của trẻ.
+ Tiền sử bệnh cua trẻ.
+ Các biểu hiện của dấu hiệu quáng gà.
-Nhìn để tìm tổn thương ở mắt:
+ Khô kết mạc.
+ Vệt Bitôt.
+ Khô giác mạc (mờ giác mạc).
+ Loét nhuyễn giác mạc.
-Đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ.
4.2.Lập kê hoạch chăm sóc
4.2.1.Chế độ ăn
-Cho trẻ ăn đầy đủ theo ở vuông thức ăn, tăng cường thức ăn giàu vitamin A.
-Tăng thêm dầu mỡ.
-Tiếp tục cho trẻ bú sữa mẹ.
-Không nấu thức ăn quá chín.
4.2.2.Chăm sóc khác
-Nhỏ mắt bằng vitamin A tan trong nước.
-Nếu mắt có mủ, hàng ngày phải rửa mắt bằng nước muối sinh lý và nhỏ chloramphenicol 0,4%.
4.2.3.Thực hiện y lệnh
Cho uống nang vitamin A, đóng nang 200.000 đơn vị hoặc 100.000 đơn vị:

chăm sóc trẻ thiếu vitamin a
4.3.Giáo dục sức khoẻ
43.1.Giáo dục dinh dưỡng
-Bà mẹ khi có thai và cho con bú:
+ Khuyến khích ân thức ăn giàu vitamin A.
+ Bà mẹ sau đẻ (trong vòng 1 tháng đầu) cho uống 1 liều vitamin A 200.000 đơn vị.
-Đối với trẻ:
+ Đảm bảo được bú sữa mẹ sớm, bú sữa mẹ hoàn toàn trong 4-6 tháng đầu.
+ Ăn bổ sung theo ở vuông thức ăn, phù hợp với lứa tuổi.
+ Cai sữa muộn: 18-24 tháng.
43.2.Dùng nang vitamin A phòng khô mắt
-Dưới 1 tuổi: 6 tháng uống 1 lần 100.000 đơn vị vitamin A.
-Trẻ từ 1 - 3 tuổi: 4-6 tháng uống 1 lần 200.000 đơn vị vitamin A.
433. Điều trị sớm các bệnh giảm hấp thu
* Trẻ đang bị bệnh: sởi, tiêu chảy, nhiêm khuẩn hô hấp dùng thêm 1 liều vitamin A:
-Dưới 1 tuổi: 100.000 đơn vị.
-trên 1 tuổi: 200.000 đơn vị.

TỰ LƯỢNG GIÁ
* Trả lời ngắn cho các câu hỏi từ1 - 9 bằng cách điển từ hoặc cụm từ thích hợp vào chỗ trống:
1.Kể 3 nhóm nguyên nhân gày bệnh khô mắt do thiếu vitamin A:
A  ............................
B. Mắc bệnh giảm hấp thu vitamin A.
c       .......................................
2.Kể 3 giai đoạn (theo thứ tự) biểu hiện ở mắt trong bệnh khô mắt do thiếu vitamin A:
A..............................
B   .........................
c. Loét nhuyễn giác mạc.
3.Kể 3 giai đoạn (theo thứ tự) của dấu hiệu khô mắt trong bệnh khô mắt do thiếu vitamin A:
A....................................
B ..........................
c .............................
4.Triệu chứng sớm nhất của bệnh khô mắt là:
A. ............................           .
5.Kể các biện pháp đối với trẻ để phòng bệnh khô mắt:
A.............................
B  .........................
c. Điều trị sớm bệnh giảm hấp thu vitamln A.
D............................
6.Kể 2 biện pháp đối với bà mẹ để phòng bệnh khô mắt cho con:
A....................
B  .........................
7.Chế độ ăn thiếu hụt vitamin A thường gặp do:
A .......................
B..............................
c. ăn nhân tạo không đúng.
8.Kể thêm cho đủ 4 bệnh có nguy co gây giâm hấp thu vitamin A:
A.  ...................
B  ........................
c. Giảm men tụy.
D ............................
9.Kể 3 tác dụng của vitamin A đối với cơ thể;
A. .................
B.Biệt hoá tế bào biểu mô.
c........................
* Phân biệt đúng/sai cho các câu từ 10 - 15 bằng cách đánh dấu (×) vào cột dúng cho câu đúng, vào cột sai cho câu sai:

câu		Đúng	Sai
10	Điều dưỡng khuyên bà mẹ trong vòng tháng đầu sau đẻ nên uống 1 liều vitamin A 200.000 đơn vị để phòng khô mắt cho con.
11	Cho phụ nữ có thai uống vitamin A liều cao để phòng thiếu vitamin A cho trẻ sơ sinh.
12	Loét nhuyễn giác mạc do thiếu vitamin A nếu được chăm sóc tốt sẽ hồi phục hoàn toàn
13	Nhỏ mắt bằng vitamin A tan trong nước là một biện pháp chăm sóc có tính chất cấp cứu cho bệnh nhân thiếu vitamin A.
14	Quáng gà trong bệnh thiếu vitamin A được chăm sóc tốt sẽ hồi phục hoàn toàn.
15	Thiếu vitamin A có nguy cơ gây mù vĩnh viễn.

* Chọn câu trả tòi đúng nhất cho các câu từ 16 - 19 bằng cách khoanh tròn chữ cái đầu cầu đủợc chọn
16.Tổng liều vitamin A để điều trị bệnh khô mắt do thiếu vitamin A ở trẻ em trên 1 tuổi là:
A.100.000 đơn vị
B.200.000 đơn vị
c. 300.000 đơn vị
D.400.000 đơn VỊ
E.600,000 đơn vị
17.Tổng liều vitamin A để điều trị bệnh khô mắt do thiếu vitamin A ở trẻ em dưới 1 tuổi là:
A.100.000 đơn vị
B.200.000 đơn vị
c. 300.000 đơn vị
D.400.000 đơn vị
E.600.000 đơn vị
18.Khoảng cách giữa các lần uống vitamin A để phòng bệnh khô mắt cho trẻ em là:
A.2 tháng
B.3 tháng
c. 4 tháng
D.5 tháng
E.6 tháng
19.Chỉ khuyến khích dùng vitamin A liều 200.000 đơn vị/lần cho:
A.Bà mẹ cho con bú
B.Bà mẹ mang thai 3 tháng đầu
c. Bà mẹ mang thai 3 tháng cuối
D. Bà mẹ sau đẻ trong tháng đầu
E. Bà mẹ sau đẻ trên 1 tháng.

ĐÁP ÁN

CÂU	ĐÁP ÁN
1	A. Chế độ ăn thiếu hụt vitamin A; B. Mắc các bệnh giảm hấp thu vitamin A; c. Tăng nhu cầu sử dụng vitamin A.
2	.A. Quáng gà; B. Khô mắt; c. Loét nhuyễn giác mạc
3	A. Khô kết mạc; B. Vệt Bi tốt; c. Khô giác mạc
4	A. Quáng gà.
5	A. Dinh dưỡng phù hợp với tuổi; B. Uống nang vitamin A; c. Uống thêm 1 liều vitamin A khi mắc bệnh.
6	A. Ăn thức ăn giàu vitamin A; B. Uống 200.000 đơn vị vitamin A ngay sau đẻ.
7	A. Mẹ thiếu sữa; B. Ăn bổ sung do thiếu quả tươi, rau xanh, dầu, mỡ; c. Nấu quá chín.
8	A. Mắc tiêu chảy kéo dài; B. Bệnh gan mật; D. Nhiễm ký sinh trùng đường ruột.
9	A. Tạo sắc tố thị giác; B. Bảo vệ niêm mạc; c. Ảnh hưởng đến sức lớn.
10	đúng
11	sai
12	sai
13	đúng
14	đúng
15	đúng
16	E
17	C
18	E
19	D